Suudi Aramco Geçmişi

Suudi Aramco Geçmişi

1900’lü yılların başında Irak ve Ortadoğu coğrafyasında zengin petrol yatakları keşfedilmişti. Osmanlı İmparatorluğu parçalanmış ve ulus devletler kurulmuştu. Peki Irak coğrafyasında çıkan petrol Arabistan yarımadasında olamaz mıydı?

1930’lu yıllarda sondaj çalışmaları başladığında kimse Suudi Arabistan’da petrol olup olmadığından emin değildi. Şirket iki dünya savaşı arasında mekanik savaş araçlarında kullanılan petrol ürünlerine artan talebi fırsat bilerek Amerikalı mühendislerin de araştırmaları sonucunda zengin petrol yatakları bulunduktan sonra kurulmuştur.

1930’lu yıllarda petrol arama faaliyetlerine hız veren Suud ailesi, Arabistan yarımadasında zengin petrol yataklarının bulunması ile günümüz petrol şirketleri arasında ARAMCO şirketiyle en büyük petrol şirketleri arasında başı çekmektedir.

Başlangıç Aşaması

Suudi Arabistan’ın ilk kralı İbn Suud’dur. İbn Suud bölgede 1910’lu yıllardan itibaren Osmanlı Devleti ile girmiş olduğu bağımsızlık mücadelesini kazanarak 1932 yılında Suudi Arabistan’ı resmen kurmuştur. İbn Suud ülke kurulduktan sonra petrol arama faaliyetlerine öncülük etti ve ilk petrol anlaşmasını SOCAL adıyla bilinen Standard Oil Company of California ile imzaladı. SOCAL akabinde dünyanın en önemli petrol üreticilerinden biri olan CHEVRON adını kullanacaktı.

Takvimler Kasım 1933’ü gösterdiğinde petrol çalışmalarında imtiyaz için Amerikan firması, Suud yönetimi ile CASOC (California Arabian Standard Oil Company) firmasını kurdu. CASOC şu anki ARAMCO şirketinin temellerinin ilk adımı oldu.

Adım Adım İleriye

Anlaşma imzalanmış ve çalışmalara başlanmıştı. İlk başlarda yapılan jeolojik çalışmalardan bir sonuç alınamamıştı. Doğrusunu söylemek gerekirse kimse ülkede petrolün olup olmadığından emin bile değildi. Sürecin takibine istinaden Dammam bölgesinde yapılan keşif sonucunda ülkenin kaderi tamamen değişecekti. Bölgede ön araştırmalar yapılmış ve 1934 yılında CASOC yönetimi tarafından çalışmalar başlatılmıştı.  

Tüm bu keşifler yetmemişti. Daha fazla kaynak bulunmalıydı. Nitekim 1941 yılında Abqaiq bölgesinde yapılan çalışmalar meyvesini verecekti. İki Amerikalı mühendis J.W. Hoower ve Jerry Harris dikkate değer bir çalışma yaparak bu bölgede büyük bir petrol keşfinde bulunmuşlardı.

Bir Dev Yükseliyor

1944 yılı ile CASOC isim değiştiriyor ve ARAMCO adını alıyordu. 1940 yılından itibaren ARAMCO kademeli olarak üretimini artırıyor ve 1949 yılında 500.000 varile çıktılar.

1951 yılında Trans Arap Boru Hattının kurulması ile hızla arttı. Gelinen seviyeyi örnek gösterecek olursak şu anki günlük petrol üretimi 10.000.000 varildir.

1960 yılında OPEC kurulduktan sonra ARAMCO artık küresel bir aktör olma yolunda emin adımlarla ilerliyordu. Nitekim öyle de oldu. Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü, Amerika ve Rusya hariç dünyanın önde gelen petrol üreticilerini, petrol politikasını belirlemek üzere tek bir platformda birleştirdi. OPEC bugün petrol piyasasındaki en önemli kuruluş olarak görülmekte ve petrol fiyatlarına yön veren önemli bir otorite olma özelliğini taşımaktadır.

Her Şey Savaş Dönemi İle Sil Baştan 

ARAMCO kurulduğu günden 1973 yılına kadar Suud yönetiminin elinde değildi. 1973 yılından sonra Suudlar şirket hisselerinin %25’ine sahip oldular. Bunun sebebi ise o yıllarda yaşanan Yom-Kippur savaşının sebep olduğu bir hamleden ileri gelmektedir.

Bu savaşta Amerika, İsrail’e yedek silah ve malzeme ikmali sağlamak için stratejik bir hava ikmal tesisi olan Nikel-Çimen operasyonu da dahil olmak üzere yardım sağlayarak İsrail’i desteklemiştir. Bu durum karşısında OPEC üreticileri karşı aksiyon alarak batılı ülkelere olan petrol ihracat fiyatını önemli ölçüde artırdı.

Kontrol Arap Hükümetinin Eline Geçiyor

Savaş dönemi ve sonras ile Arabistan hükümeti ARAMCO’nun bir kısmını kamulaştırma kararı aldı. Devletleştirme süreci 1980 yılına kadar devam etti. 1974 yılında %60 kamulaştırılan ARAMCO, 1980 yılına gelindiğinde tamamen kamulaştırılmış ve 1988 yılında ise ARAMCO ismi Saudi ARAMCO olarak değiştirilmiştir. Günümüzde de şirket hala Saudi ARAMCO adıyla faaliyet göstermektedir.

1980 yılından itibaren şirket atılımlarını genişletmiş ve 2009 yılına gelindiğinde ise günlük üretim kapasitesi 12.000.000 varile çıkmıştır.

Bir Ülkenin Her Şeyi

Suudi Arabistan 21. yüzyılın ilk yıllarında bütün varlığının refahının nerdeyse tamamını petrole borçludur.

2014’te petrol fiyatlarındaki büyük düşüş piyasayı temelden değiştirdi ve Suudi ekonomisinin yeniden gözden geçirilmesine yol açtı. (Trading Economics)

2000’li yılların başında petrol fiyatları inanılmaz derece değerlendi. 2011-2014 yılları arasında 100 doların üzerini görmüştü defalarca. Ancak artık işler ters gitmeye başlamıştı. 2014 yılından sonra petrol fiyatları gözle görülür derecede düşüş yaşadı. Bu kayıp %50’den daha fazlaydı.

Petrol Fiyatlarındaki Çöküş Ekonomi Politikasını Değiştiriyor

Petrol fiyatları 2014 yılından itibaren düşmeye başlayınca Suudi ekonomisinde sarsılmalar meydana gelmeye başladı. Bütçe ve cari açıklar, elde edilen gelirin hükümet harcamalarının sadece yarısını karşılayabilir durumda olması ülkeyi ve hükümeti zor durumda bıraktı. Petrolden elde edilen gelirler azalınca bunun sonucunda hükümet politikası da değişim gösterdi.

Prens Selman Dönemi Başlıyor

Veliaht Prens Selman yapmış olduğu atılımlarla inanç turizminden, işlenmemiş maden kaynaklarının değerlendirilmesine, fütüristik çalışmalarla ülkenin petrol kaynaklı gelir bağımlılığını ortadan kaldırıp farklı çalışmalarla gelirleri çeşitlendirme hedefi güderek ülke refahını korumayı ve artırmayı hedeflemektedir.

Bir diğer amacı ise Vizyon 2030 hedefi ile ARAMCO’yu uluslararası finans piyasalarında listelemek olacaktır. ARAMCO’nun %5’ini 2 triyon dolar değerle satması halinde 100 milyar dolara çıkabilecek olan halka arzdan elde edilecek fonun Suudi Arabistan Kamu Yatırım Fonuna Aktarılması hedefleniyor.

Şirket Kabuk Değiştiriyor

ARAMCO’nun kamulaştırılmasının hemen öncesinde 1971’de kurulan Suudi Arabistan Kamu Yatırım Fonu, etkin bir devlet varlık fonu ve büyük ihtimalle halka arzdan elde edilecek gelirleri hem yurt içinde hem de yurt dışında yatırım yapmak için değerlendirecek. Halka arzdan sonra kalan %95’lik kısmı da Suudi Arabistan Kamu Yatırım Fonu’na devredilecek.

2019 yılındaki listelemede, Suudi Arabistan’ın petrol endüstrisi için 100 yıllık çalışmanın doruk noktası olduğunu işaret ediyor ve şirket, Apple’ı rahatça geçerek dünyadaki en büyük halka açık şirket haline getirmiş olduğunu belirtiyor.